تصرف عدوانی چیست؟
تصرف عدوانی حقوقی و کیفری، میخواهیم نگاهی کامل به موضوع تصرف عدوانی داشته باشیم، این مقاله بر اساس تجربه و دانش وکیل ملکی نوشته شده است و سعی بر این بوده است که راهنمایی کامل و جامعی در این خصوص برای شما عزیزان گردآوری شود، خواندن کامل این مقاله را به شما پیشنهاد میکنیم.
تصرف عدوانی عبارت است از اینکه مالی از تصرف مالک آن، بدون مجوز قانونی و بدون رضایت مالک خارج شود. اگر شخصی با زور و بدون رضایت مالک یا مستاجر، زمین یا ملک آن را تصرف کند این عمل وی تصرف عدوانی نامیده می شود.
مطابق ماده 158 قانون آئین دادرسی مدنی « دعوی تصرف عدوانی عبارت است از ادعای متصرف سابق مبنی بر اینکه دیگری بدون رضایت او مال غیرمنقول را از تصرف وی خارج کرده و اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست نماید ». دعاوی ناشی از تصرف عدوانی در حقوق ایران هم می‌تواند یک دعوای حقوقی باشد و هم مشمول دعاوی کیفری.
تمیز دقیق دعاوی حقوقی از دعاوی کیفری این فایده را دارد که در حقوق ایران اگر خواهان دعوا در ابتدا دعوای حقوقی طرح کند، دیگر امکان طرح دعوای کیفری برای خواهان وجود نداشته اما برعکس این موضوع امکان‌پذیر است.
بیشتر بخوانید: خلع ید
شرایط تحقق دعوی تصرف عدوانی حقوقی
موضوع دعاوی حقوقی رفع تصرف در مواد ۱۵۸ تا ۱۷۷ قانون آیین دادرسی مدنی ذکر شده است. برای تحقق عنوان آن بر اساس آنچه که در قانون آمده است، وجود سه شرط اساسی ضروری است :
1 – سبق تصرف مدعی
( سابقه تصرف قبلی خواهان ) خواهان دعوا یعنی کسی که می خواهد دعوای اقامه کند بایستی حتما خودش، قبل از متصرف عدوانی، در آن مال غیر منقول متصرف بوده باشد.
مثلا اگر در حال حاضر کسی منزلی را تصرف کرده و می خواهیم علیه او دعوای تصرف عدوانی اقامه کنیم، بایستی خودمان قبل از او متصرف آن منزل بوده باشیم. در اصطلاح حقوقی، به این وضعیت سبق تصرف خواهان گفته می شود.
2 – لحوق تصرف مدعی‌علیه
(تصرف بعدی خوانده ) مسئله بعد این است که تصرف خوانده یعنی کسی که دعوای علیه او مطرح می کنیم، بایستی بعد از خوانده مال را تصرف کرده باشد. اگر خود خوانده هم قبل از خواهان متصرف بوده باشد، در اینصورت خواهان متصرف سابق نیست.
پس نمی تواند دعوای تصرف به صورت عدوانی را اقامه نماید صدور حکم رفع تصرف علیه کسی جائز است که تصرف او لاحق بر تصرف شاکی باشد و خوانده دعوی تصرف، باید هیچگونه تصرف قبلی در مال موضوع دعوی نداشته باشد و الا او خود نیز متصرف سابق محسوب می گردد و صدور دستور رفع تصرف علیه متصرف سابق فاقد وجاهت قانونی است.
3 – عدوانی بودن تصرف
(تصرف بدون مجوز قانونی) تصرف مذکور دراین ماده بایستی بصورت عدوانی بوده باشد. فلذا در صورتی که تصرف دیگری در مال غیر منقول دارای جنبه قانونی باشد و با رضایت صورت گرفته باشد، نمی توان آن را تصرف عدوانی دانست.
بر این اساس هرگاه شخصی متصرف ملکی باشد و دیگری بدون مجوز قانونی یا با قهر و غلبه، ملک را به تصرف خود در آورد متصرف قبلی می‌تواند با مراجعه به دادگاه حقوقی و طرح دعوای رفع روش های تصرف نسبت به باز پس گیری ملک خود از متصرف اقدام کند.
- یکی از ویژگی‌های مهمی که در خصوص دعاوی حقوقی رفع تصرف می‌تواند مورد توجه قرار گیرد، این است که خواهان دعوا نیازی به اثبات مالکیت خود نداشته و تنها با اثبات تصرف قبلی در ملک می‌تواند اقدام به طرح دعوا علیه متصرف عدوانی کند. البته مدت زمان تصرف سابق خواهان باید به انــدازه‌ای بـاشـد کـه او در عرف مـتصرف شناخته شود.
- اگر متصرف عدوانی، مالک ملک بوده و برای احقاق حق خود اقدام به تصرف ملک کرده باشد، قانون این اجازه را به متصرف ملک داده است تا با طرح دعوا و اثبات تصرف قبلی خود، رفع تصرف را از دادگاه درخواست کند.
- یکی از ویژگی‌های مهم احکام رفع تصرف عدوانی، اجرای فوری رای دادگاه است و بر اساس قانون تجدیدنظر خواهی مانع اجرای حکم نیست و رای دادگاه مبنی بر رفع تصرف فوری اجرا شده و دادگاه می‌تواند حکم به رفع آثار ناشی از تصرف بدهد.
- برای طرح دعوای حقوقی رفع تصرف عدوانی، احراز مالکیت متصرف قبلی ملاک نبوده و صرف احراز تصرف عرفی خواهان، دادگاه را مکلف به صدور حکم رفع تصرف و بازگشت آثار ناشی از تصرف می‌کند اما در دعوای کیفری، شرایط این گونه نیست و بر اساس ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی، احراز مالکیت شاکی دعوا از ارکان اصلی طرح دعوای کیفری رفع تصرف عدوانی محسوب می‌شود.
- دعوای تصرف لزوما در مورد اموال غیر منقول مطرح می شود. مانند خانه و زمین. بنابراین، در مورد اموال منقول همچون خودرو امکان اقامه دعوای تصرف عدوانی وجود ندارد.
- مرجع صالح برای اقامه دعوای تصرف، دادگاهی است که مال غیر منقول در حوزه آن واقع شده است.
شرایط تحقق تصرف عدوانی کیفری
تصرف عدوانی کیفری عبارت است از اخراج مال غیر منقول بدون رضایت مالک یا اجازه از طرف مالک توسط دیگری با علم به موضوع و از روی عمد. جرم تصرف به صورت عدوانی از جمله جرایم علیه اموال و مالکیت است که موضوع آن مال غیر منقول متعلق به دیگری است.
بیشتر بخوانید: تخلیه ملک مسکونی به چه صورت می باشد؟
ارکان تشکیل دهنده جرم تصرف عدوانی کیفری
عنصر مادی جرم تصرف عدوانی :
عمل فیزیکی جرم تصرف به صورت عدوانی، اقدام به تصرف غیرقانونی املاک متعلق به دیگران است. هر اقدامی که در تسلط یا استیفای مالک از ملک با محدودیت یا خطر روبه‌رو شود، مصداق تصرف بوده و این تصرف می‌تواند هم با ایجاد آثار تصرف و هم به صورت عادی و بدون ایجاد آثار تصرف باشد.
به بیان دیگر، تصرف یک عمل عرفی بوده و شامل هر اقدامی می‌شود که مالکیت مالک را به خطر می‌اندازد. برای تحقق عنصر مادی جرم نخست اینکه مال باید مال غیرمنقول باشد و دوم اینکه متصرف یا مدعی، مالکِ ملک باشد. همچنین راضی نبودن مالک یا صاحب حق از تصرف دیگران نیز در این خصوص یکی از شرایط است.
عنصر قانونی جرم تصرف عدوانی :
ذیل ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵ به صراحت در خصوص جرم تصرف به صورت عدوانی به بیان شرایط و اوضاع احوال این جرم پرداخته است. در ذیل ماده ۶۹۲ همان قانون به تصرف با قهر و غلبه اشاره کرده که باز هم مصداق همین جرم محسوب می‌شود.
عنصر معنوی جرم تصرف عدوانی :
قصد اضرار به غیر و سوء نیت متهم برای ارتکاب جرم باید احراز شود.
بیشتر بخوانید: دستور فروش ملک مشاع چگونه است؟
تفاوت دعاوی حقوقی و کیفری تصرف عدوانی
برای طرح دعوای حقوقی رفع تصرف، احراز مالکیت متصرف قبلی ملاک نبوده و صرف احراز تصرف عرفی خواهان، دادگاه را مکلف به صدور حکم رفع تصرف و بازگشت آثار ناشی از تصرف می‌کند اما در دعوای کیفری، شرایط این گونه نیست.
بر اساس ماده 690 قانون، احراز مالکیت شاکی دعوا از ارکان اصلی طرح دعوای کیفری رفع تصرف محسوب می‌شود. چه اینکه اگر متصرف قبلی فقط بهره‌بردار ملک بوده و حق مالکیت نداشته باشد، حق اعمال دعوای کیفری را نداشته و تنها از مجاری حقوقی و مدنی می‌تواند حق خود را احقاق کند.
مهم ترین تفاوت آنها، در تصرف کیفری، دادگاه فقط پس از احراز مالکیت می‌تواند حکم به محکومیت متصرف داده و او را مستحق مجازات معرفی کند ولی در طرح دعوی حقوقی تصرف نیازی به احراز مالکیت خواهان نیست.
مقایسه تصرف دعوای عدوانی با تخلیه ید
آنچه باعث تفاوت و تفکیک این دو دعوا می‌شود، نحوه تصرف و ادامه آنها در این دو دعوا می‌باشد. چرا که در دعوای تخلیه، تصرفات خوانده ابتدا عدوانی نبوده بلکه تابع توافق قراردادی (استیجاری) بوده است و با وجود مضی مدت توافق شده و درخواست خواهان، خوانده تصرف خود را ادامه می‌دهد هرچند اختلافی در مالکیت یا ذی سمت بودن خواهان نیست.
در حالی که در دعوای تصرف عدوانی، تصرفات خوانده هیچ موقع با رضایت خواهان نبوده و تابع قرارداد یا توافق نیست و دلیل تصرف متصرف، ادعای ذی‌سمت یا مالکیت بر موضوع دعوا می‌باشد.
تفاوت دعوای خلع ید و تصرف عدوانی
شکایت تصرف عدوانی و خلع ید از جمله دعاوی هستند که هر دو آنها در صورت اثبات به یک نتیجه مشابه می رسند و آن نتیجه چیزی نیست جر رفع تصرف غیر قانونی فرد متصرف از مال. اما این دو دعوا علیرغم شباهت های خود، تفاوت هایی نیز در مفهوم و رویه دارند. ناآگاهی نسبت به تفاوت این دو دعوی، سبب اتلاف وقت خواهان بدون رسیدن به نتیجه مشخص می شود.
توجه داشته باشید که در دعوی تصرف عدوانی نیازی به اثبات مالکیت خواهان نیست و صرف اثبات سبق تصرف کفایت می کند. اما در دعوی خلع ید، خواهان باید نسبت به اثبات مالکیت خود بر مال اقدام نماید.
جهت مشاوره حقوقی با وکیل ملکی با شماره های مندرج در سایت تماس بگیرید. فاطمه یعقوبی وکیل پایه یک دادگستری
