حضانت فرزند دختر و پسر

حضانت فرزند

حضانت فرزند دختر و پسر در قانون ایران ، به گفته وکیل خانواده حضانت فرزند از مهم ترین امور مرتبط با فرزند است و شامل اموری است که لازمه ادامه حیات طفل و پرورش جسم و تکامل روح باشد. حضانت به معنی ولایت بر فرزند صغیر و مجنون نیز می باشد و منظور تربیت و نگهداری آنها بر اساس مصلحت طفل می باشد.

در قوانین مدنی و قانون حمایت از خانواده کلمه حضانت تعریف نشده است؛ ولی از مفاد قوانین چنین بر می آید که حضانت فرزند به معنی نگهداری و تربیت اطفال است و به کار بردن وسایل لازم برای بقاء و رشد و نمو و  تربیت فرزند  مانند تهیه لباس و شستشو و مراقبت بهداشتی و غیره در نظر گرفته شده است ( نظر دکتر صفایی و امامی).

از لحاظ قانونی، هیچ یک از والدین حق ندارند حق اولویت خود را در حضانت ساقط یا به دیگری واگذار نمایند و تکلیف حضانت برای پدر یا مادر قائم به شخص آنهاست. بنابر این در صورت انحلال نکاح بین پدر و مادر در اثر فسخ یا طلاق هیچ یک از زوجین حق ندارند تکلیف خود را به دیگری واگذار نمایند ( ماده 1169 قانون مدنی ).

حضانت فرزند حق و تکلیف است به جهت اینکه هدف از ایجاد آن حفظ حقوق عمومی و رعایت مصلحت کودک است و مطابق ماده 1137 قانون مدنی هیچ از یک از زوجین حق ندارند در مدتی که حضانت طفل بر عهده اوست از نگهداری فرزند امتناع نمایند. در صورت امتناع یکی از زوجین، حاکم باید به تقاضای دیگری یا به تقاضای قیم یا یکی از اقربا و یا به تقاضای مدعی العموم، نگهداری طفل را به هر یک از ابوین که حضانت بر عهده اوست الزام کند.

حضانت فرزند زیر 7 سال

حضانت فرزند زیر 7 سال : اگر طلاق زمانی اتفاق افتد که طفل زیر 7 سال می باشد که به سن بلوغ نرسیده و از لحاظ قانونی  رشید محسوب نمی شود در این مورد حضانت فرزند به دلیل ضعف و وابستگی طفل با مادر است. بنابر این مطابق قانون حضانت فرزند زیر 7 سالگی با مادر است.

حضانت فرزند بالای 7 سال ( غیر رشید )

حضانت فرزند بالای 7 سال : بعد از اتمام 7 سال اولویت مادر در حضانت از بین می رود و چنانچه در مورد حضانت و نگهداری فرند اختلافی پیش بیاید مصلحت فرزند در نظر گرفته می شود. در این حالت مرجع صالح برای تعیین و تکلیف دادگاه خانواده است و دادگاه می تواند هر تصمیمی که برای حضانت طفل مقتضی داند اتخاذ کند ( ماده 41 قانون حمایت خانواده مصوب1391 ) و در مورد حضانت فرزند زوجین باید به این موضوع توجه داشته باشند که در تعیین حضانت باید مصلحت کودک را در نظر گرفت.

فرزندان دختر در 9 سال تمام قمری و فرزندان پسر در 15 سالگی از دایره حضانت خارج می شوند و خودشان می توانند برای زندگی نزد پدر یا مادر تصمیم گیری کنند، زیرا فرزندان در این سن به بلوغ شرعی رسیده اند و دادگاه در این موارد نمی تواند نسبت به موضوع حضانت تصمیم گیری نماید.

• در صورت فوت یکی از والدین نگهداری و حضانت طفل با پدر و مادری خواهد بود که زنده است؛ زیرا با وجود یکی از زوجین هیچ شخصی بهتر از والدین برای حضانت نیست ( ماده 1171 قانون مدنی ).
• در صورت فوت هر دو ( پدر و مادر ) حضانت فرزند با جد پدری است، زیرا جد پدری نسبت به امور مالی و غیر مالی فرزند خود ولایت دارد و در صورت نبود جد پدری، حضانت طفل به عهده ی خویشان کودک به ترتیب طبقات ارث  می باشد.
• پس از اتمام 7 سالگی طفل دادگاه باید با توجه به مصلحت فرزند حضانت را به پدر و یا مادر واگذار کند. در هر صورت نفقه فرزند بر عهده ی پدر خواهد بود و بر اساس ماده 6 قانون حمایت خانواده مصوب 1391 مادر یا شخصی که حضانت به وی داده شده حق اقامه دعوا برای مطالبه نفقه فرزند را دارد.

موانع حضانت فرزند

1 – مطابق ماده 1170 قانون مدنی اگر مادر در مدت زمانی که حضانت با او می باشد به جنون مبتلا شود یا  شوهر دیگری اختیار کند؛ حضانت با پدر خواهد بود.

•  توجه داشته باشید که جنون در این ماده مختص مادر نیست و در صورت جنون پدر نیز حضانت از وی ساقط می شود.
• ازدواج مادر زمانی موجب سقوط حق حضانت و می گردد که شوهر سابق زن زنده باشد، در غیر این صورت ازدواج مجدد مادر موجبات واگذاری حضانت به جد پدری نمی شود.
• در بعضی از مواقع زوجه در هنگام طلاق در ازای بخشش مهریه حضانت طفل را از مرد می گیرد؛ حال اگر زن بعد از طلاق با مرد دیگری ازدواج کند آیا باید به مفاد توافق پایبند بود و حضانت را همچنان به مادر تلقی نمود یا اینکه با ازدواج مجدد مادر حضانت مادر ملغی می شود ؟
• اکثریت حقوق دانان و رویه غالب دادگاه ها اینطور می باشد که توافق هر چند بر اساس اعمال حاکمیت اراده و شرایط ماده 10 قانون مدنی نافذ است ولی توان ایستادگی و مقابله با نص صریح قانون را ندارد زیرا  به صراحت ماده 1107 قانون مدنی اگر مادر ازدواج مجدد داشته باشد حضانت به پدر باز می گردد.

2 – مطابق ماده 1137  قانون مدنی مصادیق عدم مواظبت و انحطاط اخلاقی هر یک از زوجین به شرح ذیل است :

مصادیق عدم مواظبت :

1 – اعتیاد زیان آور به الکل و مواد مخدر و قمار

2 – اشتهار به فساد اخلاق و فحشا

3 – ابتلا به بیماری روانی با تشخیص پزشک قانونی

4 – سوء استفاده از طفل به اجبار به ورود در مشاغل ضد اخلاقی مانند فساد و فحشا و تکدی گری و قاچاق

5 – تکرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف

3 – کفر : در قانون مدنی این مورد ذکر نشده است اما طبق شرع، کفر از موانع حضانت است. هر یک از پدر و مادر که مدعی عدم صلاحیت طرف مقابل است می تواند درخواست سلب حضانت لغو را به استناد یک یا چند مورد از موارد بالا به دادگاه ارائه دهد و مطابق قاعده « البینه علی المدعی » مدعی عدم صلاحیت باید برای درخواست لغو حضانت  باید دلایل قانع کننده ای را به دادگاه ارائه نماید.

اگر پدر از دادن فرزند زیر 7 سال به مادر امتناع نماید؛ مادر می تواند با مراجعه به دادگاه درخواست صدور دستور موقت مبنی بر استرداد طفل را بدهد. دادگاه در این موارد بدون رعایت تشریفات قانونی و خارج از نوبت به پرونده رسیدگی کرده و  حکم به استرداد طفل را صادر می نماید.

حضانت فرزند بعد از فوت والدین

مطابق ماده 1171 قانون مدنی « درصورت فوت یکی از ابوین حضانت طفل با آنکه زنده است خواهد بود هر چند متوفی پدر طفل بوده و برای اوقیم معین کرده باشد» . بنابراین در صورتی که پدر فوت کند حضانت به مادر و برعکس حضانت فرزندی که مادر وی فوت کرده به پدر تعلق می گیرد.

در صورتی که پدر و مادر طفل هر دو فوت نمایند، حضانت به جد پدری وی تعلق می گیرد و در صورت نداشتن جد پدری ، حضانت به خویشاوندان نزدیک فرزند به ترتیب اولویت سپرده می شود.

حضانت فرزند بعد از طلاق زوجین

در حالت کلی حضانت فرزندان چه دختر و چه پسر تا سن 7 سال با مادر می باشد. حضانت فرزند از سن 7 سالگی تا 9 سالگی در مورد دختر و از سن 7 تا 15 سالگی  در مورد فرزند پسر با پدر می باشد و بعد از بلوغ فرزندان از دایره حضانت خارج و خودشان می توانند تصمیم گیری نمایند.

در صورت طلاق بین زوجین امکان اعتراض مادر و پدر در مواردی که قانونگذار برای سلب حضانت در نظر گرفته وجود دارد در این صورت دادگاه  با توجه به در نظر گرفتن مصلحت طفل تصمیم گیرنده خواهد بود.

مواد قانونی و مقررات مربوط به حضانت فرزند :

در مورد احکام و مقررات قانونی حضانت بررسی موادی از قانون مدنی و قانون حمایت خانواده لازم می باشد.

مقررات قانون مدنی :

ماده 1168 – نگاهداری اطفال هم حق و هم تکلیف ابوین است.

ماده 1169 – برای نگاهداری اطفال مادر تا دو سال از تاریخ ولادت او اولویت خواهد داشت پس ازانقضاء این مدت حضانت با پدراست مگر نسبت به اطفال اناث که تا سال هفتم حضانت آنها با مادرخواهد بود.

ماده 1170 – اگر مادر در مدتی که حضانت طفل با او است مبتلا به جنون شود یا به دیگری شوهر کند حق حضانت با پدر خواهد بود.

ماده 1171 – در صورت فوت یکی از ابوین حضانت طفل با آنکه زنده است خواهد بود هر چند متوفی پدر طفل بوده و برای اوقیم معین کرده باشد.

ماده 1172 – هیچیک از ابوین حق ندارند در مدتی که حضانت طفل به عهده آنها است از نگاهداری او امتناع کند درصورت امتناع یکی از ابوین حاکم باید به تقاضای دیگری یا تقاضای قیم یا یکی از اقربا و یا به تقاضای مدعی العموم نگاهداری طفل را به هریک از ابوین که حضانت بعهده اوست الزام کند و در صورتیکه الزام ممکن یا موثر نباشد حضانت را به خرج پدر و هرگاه پدر فوت شده باشد به خرج مادر تامین کند.

ماده 1173 – هرگاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت حضانت اوست صحت جسمانی و یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد محکمه می تواند به تقاضای اقربای طفل یا به تقاضای قیم او یا به تقاضای مدعی العموم هر تصمیمی را که برای حضانت طفل مقتضی بداند، اتخاذ کند.

ماده 1174 – در صورتی که به علت طلاق یابه هر جهت دیگر ابوین طفل دریک منزل سکونت نداشته باشند هریک از ابوین که طفل تحت حضانت او نمی باشد حق ملاقات طفل خود را دارد تعیین زمان و مکان ملاقات و سایر جزئیات مربوطه به آن درصورت اختلاف بین ابوین با محکمه است.

ماده 1175 – طفل را نمی توان از ابوین و یا از پدر و یا مادری که حضانت با اوست گرفت مگر در صورت وجود علت قانونی.

مقررات قانون حمایت خانواده :

ماده ۴۲ ـ صغیر و مجنون را نمی‌توان بدون رضایت ولی، قیم، مادر یا شخصی که حضانت و نگهداری آنان به او واگذار شده است از محل اقامت مقرر بین طرفین یا محل اقامت قبل از وقوع طلاق به محل دیگر یا خارج از کشور فرستاد، مگر اینکه دادگاه آن را به مصلحت صغیر و مجنون بداند و با در نظر گرفتن حق ملاقات اشخاص ذی‌حق این امر را اجازه دهـد. دادگاه در صـورت موافقت با خـارج کردن صغیـر و مجنون از کشور، بنابر درخواست ذی‌نفع، برای تضمین بازگرداندن صغیر و مجنون تأمین مناسبی اخذ می‌کند.

ماده ۴۳ ـ حضانت فرزندانی که پدرشان فوت شده با مادر آنها است مگر آنکه دادگاه به تقاضای ولی قهری یا دادسـتان، اعطای حضـانت به مادر را خلاف مصلحت فرزند تشخیص دهد.

ماده ۴۴ ـ در صورتی که دستگاههای اجرائی موضوع ماده (۵) قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب ۱۳۸۶/۷/۸، ملزم به تسلیم یا تملیک اموالی به صغیر یا سایر محجوران باشند، این اموال با تشخیص دادستان در حدود تأمین هزینه ‌ های متعارف زندگی باید در اختیار شخصی قرار گیرد که حضانت و نگهداری محجور را عهده ‌دار است، مگر آنکه دادگاه به نحو دیگری مقرر کند.

ماده ۴۵ ـ رعایت غبطه و مصلحت کودکان و نوجوانان در کلیه تصمیمات دادگاهها و مقامات اجرائی الزامی است.

سوالات متدوال

1- مراحل قانونی گرفتن حضانت فرزند چیست؟

در صورتی که شرایط سلب حضانت در یکی از والدین موجود باشد و به دلیل شرایط موجود صحت جسمی یا تربیت اخلاقی فرزند در معرض خطر باشد می توانید نسبت ثبت دادخواست سلب یا لغو حضانت اقدام کنید.

در صورت نیاز به مشاوره حقوقی با شماره های مندرج در سایت تماس بگیرید.فاطمه یعقوبی وکیل پایه یک دادگستری

محتوای پیشنهادی

شرایط گرفتن حضانت فرزند حضانت فرزند در طلاق توافقی سلب حضانت فرزند جرم ممانعت از ملاقات فرزند و ضمانت اجرا